Żydowski Instytut Historyczny
Warszawa, Tłomackie 3/5
Kuratorzy wystawy: Teresa Śmiechowska, Tomasz Strug
8 sierpnia - 28 października 2018 r.

Regeneracja

Chuck Fishman - Kidusz po szabatowym nabożeństwie w warszawskim domu modlitwy przy ulicy Twardej, styczeń 1979

Dokumentowanie żydowskiego życia w Polsce po II wojnie światowej – temat, jakiego do tej pory całościowo chyba nie podjął się nikt. Pamiętamy bardzo ciekawy projekt Tomka Tomaszewskiego i Małgorzaty Niezabitowskiej z lat 1982-1985, z którego najpierw powstała bardzo ciekawa wystawa, a potem album. Były też inne realizacje, jak chociażby wystawa i album Andrzeja Polca „Zapomniani. My Żydzi kresowi” z 2006 roku, czy równie ciekawy cykl zdjęć i publikacja wydana w USA pt. „Beyond the Forest” Loli Kantor z zachodniej Ukrainy, terenów, które przed II wojną światową wchodziły częściowo w terytorium II Rzeczpospolitej.

Prezentowana obecnie w Żydowskim Instytucie Historycznym wystawa fotografa amerykańskiego, Chucka Fishmana, jest kolejnym przykładem próby zapisu żydowskiego losu po II wojnie światowej, z tym że jest to próba bardziej rozciągnięta w czasie.

Fishman zaczął fotografować jeszcze w połowie lat 70. ubiegłego wieku odwiedzając Polskę mniej lub bardziej regularnie. Od najstarszego do najnowszego prezentowanego na wystawie zdjęcia minęły 43 lata.

Wtedy to w latach siedemdziesiątych XX wieku fotografował on polskich Żydów jako mizerną, melancholijną i tragicznie nieadekwatną pozostałość po przedwojennej społeczności. Wszystko wskazywało na schyłek. – jak pisze w komentarzu na wystawie Stanisław Krajewski.

Fishman nie przestał fotografować również po przełomie 1989 roku, gdy w sposób wyraźny życie żydowskie zaczęło się w Polsce odradzać. Wiele osób odkrywało własne korzenie i starało się odbudowywać własną żydowską tożsamość. Ostatni okres to już nowa epoka i jest to szczególnie wymownie pokazane na wystawie. Symbolicznie ujmuje to zdjęcie bawiących się dzieci przy pomniku bunkra na Miłej, trzeciego już pokolenia po Holocauście.

Roza Bauminger w kuchni koszernej w Krakowie, 1979. Fot. Chuck Fishman.

Oczekiwanie na piątkowe wieczorne nabożeństwo szabatowe na podwórzu Synagogi Remu. Pan Lemper w trzykołowym pojeździe, czerwiec 1983. Fot. Chuck Fishman.

Mosses Lekker, opiekun Cmentarza Żydowskiego w Łodzi, 1975. Fot. Chuck Fishman.

Moshe Shapiro czyta dzieciom Hagadę podczas Wieczoru sederowego (Święto Paschy) w kuchni koszernej w Warszawie, 1979. Fot. Chuck Fishman.

Szałas na Sukot przy Synagodze Nożyków w Warszawie. Dzieci bawią się lulawem i etrogiem, 2013. Fot. Chuck Fishman.

Ciekawym elementem wystawy jest przypomnienie wielu postaci, które tworzą pamięć o dziedzictwie żydowskim. Świetny portret malarza Jonasza Sterna (ciekawie jest porównać tę fotografię ze znanym zdjęciem barwnym tego malarza autorstwa T. Tomaszewskiego z połowy lat 80.), czy Arnolda Mostowicza, pisarza i lekarza, grającego w szachy w jednym z łódzkich klubów żydowskich na tle nieistniejącego już muralu Adama (Arona) Muszki przedstawiającego Holocaust.

W klubie żydowskim w Łodzi, 1960. Arnold Mostowicz po prawej. Fot. Chuck Fishman

Jonasz Stern. Fot. T. Tomaszewski

Na wystawie są zdjęcia wykonane nie tylko w domach modlitwy, synagogach ale również w teatrze Żydowskim (w 1980 roku występowała tam młoda aktorka Etel Szyc). Niezwykle ekspresyjny jest portret Pinkusa Szenicera (1912-1983), opiekuna warszawskiego cmentarza żydowskiego na Okopowej, gdy w 1975 roku wykonuje psalm za dusze odchodzącej członkini gminy żydowskiej w Warszawie.

To co wydaje się istotne i co wpływa na artystyczną jakość całej wystawy, to spójność przekazu osiągnięta za pomocą skoncentrowania się na psychologicznych i emocjonalnych wartościach, jakie zawarte są w tych fotografiach. Fishman ma instynkt celnej obserwacji i refleks, czego rezultat przekłada się w autentyczność postaci i sytuacji, w jakich decyduje się by je fotografować.

Pinkus Szenicer, opiekun warszawskiego cmentarza żydowskiego, 1975. Fot. Chuck Fishman

Wszystkie prace na wystawie to czarno-białe odbitki żelatynowo-srebrowe, wykonane ręcznie z oryginalnych negatywów. Ten świadomy wybór techniki, by współczesne zdjęcia dokumentujące bieżące życie zostały wykonane w taki sam sposób jak fotografie zrobione w latach 70. i 80. ub. wieku sprawia, że wystawa jest niezwykle zwarta wizualnie i sprawia wrażenie domkniętej całości. Oprócz niewątpliwej wartości dokumentalnej jest również przemyślanym projektem artystycznym, który w sposób bardzo bezpośredni dociera do wrażliwości odbiorców.

Marek Grygiel

Karolina Szykier-Koszucka z mężem Robertem w synagodze Ec Chaim w Warszawie, wrzesień 2013. Fot. Chuck Fishman.

Chuck Fishman przed Żydowskim Instytutem Historycznym w Warszawie. (www.jhi.pl)

Chuck Fishman – wybitny amerykański fotograf żydowskiego pochodzenia. W swojej czterdziestoletniej karierze koncentrował się zazwyczaj na kwestiach społecznych i politycznych. Tematem jego zdjęć są przede wszystkim ludzie, którym zawsze przygląda się z wrażliwością i empatią.

Jego prace trafiały na okładki najważniejszych magazynów m.in. „”Time”, „Life”, „Fortume”, „Newsweek”, „The London Sunday Times”, „The Economist”. Wielokrotnie publikował w rocznikach „American Photography”, oraz „Communication Arts”. Czterokrotnie otrzymał wyróżnienia w prestiżowym konkursie fotograficznym World Press Photo.

Fotografie Chucka Fishmana znajdują się w kolekcjach instytucjonalnych i prywatnych na całym świecie – m.in. w zbiorach Smithsonian National Portrait Gallery, Organizacji Narodów Zjednoczonych i w Europie, Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, The Center for Creative Photography Uniwersytetu w Arizonie, The Studio Museum In Harlem oraz Hogan Jazz Archive przy Uniwersytecie w Tulanie. Były pokazywane na wystawach indywidualnych w Stanach Zjednoczonych i w Europie, a także na prestiżowych wystawach zbiorowych m.in. w International Center of Photography i w ramach Pingayo International Photography Festival. Chuck Fishamn mieszka w Nowym Jorku ze swoją żoną Susan.

(info z wystawy w ŻIH)

Wystawa Chucka Fishmana p.t. RE-GENERATION w ŻIH w Warszawie. Fot. M. Grygiel

Zobacz też:

Spis treści